Psycholog, psychoterapeuta czy psychiatra – kto może mi pomóc?

źródło: opracowanie własne

Psycholog, psychoterapeuta czy psychiatra a może coach – do kogo udać się po pomoc psychologiczną?

Dane statystyczne pochodzące z badań środowiskowych w krajach Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Szwajcarii wskazują, że 27% dorosłej populacji (objęto osoby w wieku 18-65 lat) doświadczyło przynajmniej jednego z zaburzenia psychicznego w ciągu ostatniego roku. Do tych zaburzeń zaliczono takie stany psychiczne jak: uzależnienie od substancji aktywnych, zaburzenia psychotyczne, depresja, zaburzenia lękowe i zaburzenia odżywiania. Liczby te pokazują, jak duże jest żniwo pogarszającego się psychicznego stanu zdrowia tej części świata – 83 milionów ludzi w ciągu roku doświadcza epizodu choroby psychicznej. A jeśli to dotyczyło lub będzie dotyczyć Ciebie, czy wiesz, z jakiej pomocy skorzystać?

To nie jest prosta sprawa…., o czym może świadczyć chociażby poniższa rycina 1.

Ryc. 1. Obszary pracy specjalistów zajmujących się zdrowiem somatycznym, psychicznym oraz ogólnym stanem zdrowia, w tym zawodowym.

Dane przytoczone powyżej prawdopodobnie są niedoszacowane, gdyż uwzględniają tylko część zaburzeń psychicznych, a także nie uwzględniają danych dotyczących osób w wieku powyżej 65 lat, choć wiemy, że ta grupa jest szczególnie zagrożona poważnymi schorzeniami natury psychologicznej i psychicznej, jak m.in. choroby neurodegeneracyjne, czy zaburzenia afektywne, czy inne stany, które wiążą się również z większym ryzykiem samobójstwa.

Rozwój technologiczny, rosnące tempo życia, nadmiar informacji, na których przetwarzanie jesteśmy coraz bardziej narażeni, powodują, że profesjonalna pomoc psychologiczna jest dziś bardziej wskazana, aniżeli można było tego spodziewać się jeszcze kilkadziesiąt lat temu. W Polsce, z szacunków wynika, że z powodu różnego rodzaju dolegliwości natury psychicznej, psychoterapii może potrzebować około 7-9 mln ludzi. Nie zawsze jednak jesteśmy gotowi skorzystać z takiej pomocy, bo wydaje się nam, że pójście do psychologa lub psychiatry jest czymś zbytecznym, a nawet wstydliwym. Tymczasem nie ma powodu, aby do tych konsultacji podchodzić inaczej, jak do wizyty np. u lekarza internisty, kardiologa, czy neurologa, kiedy doskwiera nam gorączka, kołatanie serca lub bóle kręgosłupa.

Czy zatem wiemy, z jakimi naszymi problemami u jakiego specjalisty z obszaru zdrowia psychicznego możemy szukać najbardziej odpowiedniej dla nas pomocy? Kogo możemy brać pod uwagę, gdy czujemy, że stres nas obezwładnia, nie radzimy sobie z naszym życiem lub popadamy w jakieś uzależnienie?

Opieka medyczna i pozamedyczna daje możliwości skorzystania z pomocy kilku rodzajów specjalistów, tj.:

psycholog
psychoterapeuta
psychiatra
psychoonkolog

Czasami kusi nas też, by do tego grona włączać coacha i mentora, tylko czy słusznie?

Uproszoną ilustracją tego tematu jest wyżej zaprezentowana ryc. 1.

Jakie wykształcenia mają poszczególni specjaliści i w czym mogą nam pomóc profesjonalnie? Omówimy to po kolei:

1) PSYCHOLOG (KLINICZNY)

Psychologia, to szeroka dziedzina, która współcześnie znajduje zastosowanie praktycznie w każdym obszarze naszego życia. Stąd też specjalizacja, którą wybiera się już w trakcie studiowania, np. psychologia kliniczna, psychologia społeczna, psychologia biznesu, itp. W zakresie zdrowia psychicznego i chorób psychosomatycznych właściwym specjalistą w tym obszarze jest wyłącznie psycholog kliniczny.

Psycholog, który skończył kierunek studiów z psychologii klinicznej jest nie tylko uprawniony do diagnozy psychologicznej, ale ma również wiedzę i umiejętności a także dyplom upoważniający do przeprowadzania specjalistycznych testów psychologicznych, dotyczących m.in. inteligencji (w tym ogólnej, emocjonalnej, kompetencji społecznych), osobowości, temperamentu, stylów kierowania, zdolności specjalnych, kreatywności, ale także szerokiego zakresu testów związanych z obszarem zdrowia i psychopatologii zdrowia, np. oceny zdrowia psychicznego, akceptacji choroby, oceny bólu, radzenia sobie ze stresem, przystosowania do choroby, ekspresji gniewu. Pozostali specjaliści nie posiadają takich uprawnień, a zakup testów w tych zakresach odbywa się wyłącznie po okazaniu dyplomu psychologa. Psycholog kliniczny może również poprowadzić diagnozę w kierunku rozpoznania psychopatologii w obszarze zdrowia psychicznego, często korzystając z ustrukturalizowanych wywiadów klinicznych do badania zaburzeń z osi I i II (tzw. SCID-I i SCID-II lub w uaktualnionej wersji: SCID-5-PD). Psycholog kliniczny bierze też udział w określeniu aktualnego etapu rozwoju, zaburzeń związanych z rozwojem człowieka, ocenie dojrzałości szkolonej, może być orzecznikiem, jak i udzielać poradnictwa psychologicznego, konsultacji oraz prowadzić zajęcia lub warsztaty. Psycholog kliniczny nie jest przygotowany do prowadzenia psychoterapii.

Zwróć uwagę: (1) psycholog kliniczny powinien posiadać tytuł magistra psychologii oraz dyplom potwierdzający ukończenie takiego kierunku. Dodatkowo może mieć specjalizację w tym zakresie. (2) Zdarza się, że uczelnie oferują studia podyplomowe psychologiczne lub studia I stopnia, czyli licencjackie w zakresie psychologii, jednak to nie jest pełen cykl szkolenia psychologicznego. (3) osoba, która skończyła wyłącznie psychologię biznesu lub psychologię społeczną może nie mieć wystarczającej wiedzy z zakresu psychopatologii chorób psychicznych, zaburzeń psychologicznych, jak i chorób psychosomatycznych lub somatopsychologicznych.

2) PSYCHOTERAPEUTA

Psychoterapia, to bardzo szczególny rodzaj leczenia, jak również wspieraniu rozwoju, który opiera się na intencjonalnym, zamierzonym, zaplanowanym oddziaływaniu na naszą psychikę, czyli na to, w jaki sposób myślimy, czujemy i zachowujemy się/działamy. Podstawą tego rodzaju oddziaływania jest relacja terapeutyczna, która jest wymieniana jako jeden z głównych aspektów terapeutycznych, choć należy podkreślić nie jest to czynnik wystarczający. W psychoterapii korzysta się z różnego rodzaju protokołów terapeutycznych, technik i narzędzi wspierających proces zmiany. Istotna jest zatem i sama diagnoza, która jest kluczem do wszystkiego, jak i staranny i optymalny dobór sposobów pracy z pacjentem (dopasowanych do rodzaju trudności lub zaburzenia, jak i do momentu terapii).

Psychoterapeuta, to specjalista, który ukończył najpierw wyższe studia medyczne, humanistyczne lub społeczne, a następnie co najmniej 4-letnie studia podyplomowe w jednym z nurtów psychoterapii. W ramach takiego szkolenia, które obejmuje przynajmniej 1200 h, obowiązkowo należy zaliczyć 3 elementy: część szkolenia teoretycznego i praktycznego, własna psychoterapia oraz prowadzenie pacjentów pod superwizją. Obowiązkowy jest również straż na oddziale psychiatrycznym lub w innej placówce zajmującej się zdrowiem psychicznym. Szkolenie psychoterapeutyczne może odbywać się w kilku uznanych nurtach terapeutycznych, tj. poznawczo-behawioralna, systemowa, gestalt, psychodynamiczna, itp. Warto sprawdzić w jakim nurcie pracuje psychoterapeuta, gdyż nie każdy rodzaj terapii jest skuteczny we wszystkich rodzajach trudności czy zaburzeń psychicznych. Jak dotąd, najwięcej twardych dowodów naukowych na skuteczność terapii w zaburzeniach psychicznych zebrała terapia poznawczo-behawioralna (cognitive and behavioural therapy – cbt). Listę tych zaburzeń, w których terapia cbt jest skuteczna, można znaleźć TUTAJ.

Psychoterapeuta zna zasady i mechanizmy psychopatologii chorób i trudności psychicznych, umie rozpoznać rodzaj dolegliwości pacjenta i postawić właściwą diagnozę. Jednocześnie zajmuje się leczeniem zaburzeń psychicznych, jak i problemów natury emocjonalnej, wspieraniem w sytuacjach kryzysowych, a także posiada kompetencje, by pracować z pacjentem/klientem nad rozwojem jego osobowości lub innych umiejętności (np. społecznych, komunikacyjnych), które służą lepszemu radzeniu sobie w życiu. Psychoterapeuta (o ile nie jest równocześnie psychologiem), ma dostęp do niektórych kwestionariuszy i testów pomocnych przy diagnozie, m.in. SCID I i II, jak również kwestionariuszy istotnych w monitorowaniu afektu, poziomu lęku, czy też w diagnozie i monitorowaniu postępów leczenia w zaburzeniach stresu posttraumatycznego, itp.

Zwróć uwagę: (1) Psychoterapeutami najczęściej są psychologowie lub lekarze, w tym przede wszystkim psychiatrzy, co daje większą gwarancję znajomości funkcjonowania człowieka oraz mechanizmów psychopatologicznych. Jednak, wśród psychoterapeutów można spotkać również mgr pedagogiki, socjologii, pracy socjalnej, a nawet filozofii. Jeśli tak jest, upewnij się czy mają odpowiednie przeszkolenie z psychopatologii. (2) Warto również sprawdzić, czy psychoterapeuta jest członkiem któregoś z towarzystw naukowych (psychologicznych lub psychoterapeutycznych). Towarzystwa dbają o wysoką jakość kształcenia, nadają certyfikaty psychoterapeutom, którzy przeszli odpowiednie szkolenie i mają wystarczająco długi okres praktyki klinicznej. Poza tym, w ramach struktur Towarzystw Naukowych działają komisje etyczne lub sądy koleżeńskie, które mają za zadanie czuwać nad poprawnością i etycznością wykonywania zawodu psychoterapeuty.

3) PSYCHIATRA

Psychiatria jest jedną z podstawowych specjalizacji medycznych, zajmująca się badaniem, zapobieganiem i leczeniem zaburzeń i chorób psychicznych.

Psychiatra, to lekarz po ukończonych ogólnych studiach medycznych i jest w trakcie lub po ukończeniu specjalizacji z psychiatrii, która realizowana jest m.in. poprzez kilkuletnie staże w podmiotach leczniczych i placówkach opieki psychiatrycznej. Lekarz psychiatra ma uprawnienia dostawiania diagnoz medycznych, prowadzenia farmakoterapii, czyli zapisywania do leczenia leków, a także wystawiania zwolnień, czy skierowań (do innych specjalistów, na badania obrazowe, do szpitala, itp.). Zwykle współpracuje z innymi specjalistami, np. psychologiem diagnostą przy ustaleniu diagnozy. Należy zaznaczyć, że lekarz psychiatra, podobnie jak psycholog, nie ma uprawnień do prowadzenia psychoterapii, o ile nie ukończył podyplomowego szkolenia z psychoterapii.

Psychiatra zajmuje się rozpoznawaniem, zapobieganiem i leczeniem chorób psychicznych. Bywa, że farmakoterapia jest pierwszym, koniecznym etapem leczenia przed rozpoczęciem psychoterapii, jak i metodą, która psychoterapię uzupełnia. Lekarz psychiatra w codziennej praktyce klinicznej korzysta przede wszystkim z terapii farmakologicznej oraz elementów pomocy psychologicznej.

Zwróć uwagę: (1) czy lekarz ukończył już specjalizację z psychiatrii, lub który rok specjalizacji aktualnie realizuje – im wyższy rok specjalizacji, tym większe doświadczenie kliniczne. (2) zapytaj, czy psychiatra współpracuje na co dzień z psychologiem i/lub psychoterapeutą.

4) PSYCHOONKOLOG

Psychoonkologia, to nauka rozwijająca się na połączeniu dwóch obszarów – psychologii i onkologii. Twórcą jest lekarz – p. Jimmie Holland, która kierowała Katedrą Psychiatrii i Nauk Behawioralnych Centrum Onkologii im. Sloan-Kettering w Nowym Jorku. W Polsce dziedzina ta mocniej zagościła w medycynie z chwilą powołania w 1992 roku Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego, zajmującego się prewencją i profilaktyką onkologiczną oraz wsparciem osób chorych onkologicznie, jak również osób bliskich.

Psychonkologiem może być lekarz lub psycholog, którzy ukończyli specjalistyczne studia w tym zakresie oraz mają odpowiednie doświadczenie w prowadzaniu chorych onkologicznych pod kątem zaburzeń psychosomatycznych towarzyszących chorobie nowotworowej.

**********************

W wielu trudnościach natury psychologicznej ważna jest współpraca pomiędzy wymienionymi powyżej specjalistami, co daje dodatkowe możliwości pełniejszej diagnozy oraz zapewnia optymalne spektrum technik terapeutycznych. Szukając właściwego specjalisty warto dopytać jakie ma kwalifikacje i uprawnienia – to pozwoli wybrać najwłaściwszą osobę dla Ciebie.

I jeszcze jedna bardzo istotna kwestia. Psychologa, psychiatrę i psychoterapeutę obwiązuje tajemnica zawodowa, a w związku z tym wszystko, co zostanie im wyjawione w trakcie konsultacji lub sesji terapeutycznych, nie może zostać ujawnione innym osobom. Odstępstwa mogą dotyczyć jedynie sytuacji nadzwyczajnych, w których nieujawnienie informacji wiązałoby się z wyraźnym zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjenta lub dla zdrowia i życia innych osób. W innych okolicznościach wyłącznie nakaz sądowy może zdjąć z tych specjalistów tajemnicę zawodową, a i tu w ograniczonym zakresie.

Jeśli chcesz zadać więcej pytań lub umówić się na wstępną konsultację – jesteśmy do Twojej dyspozycji.